Ook kijken moet je leren! Kijken is de eerste strategie in je mensenleven die je toepast om je te verhouden tot de wereld om je heen. Van alles wat je ziet maken je hersenen een blauwdruk in je waarnemingsgeheugen. Dingen die je vaker ziet, herken je op basis van een aantal kenmerkende aspecten. Hoe ouder je wordt en hoe meer kijkervaring je opdoet (iets dat in razend tempo gaat met alle schermen in ons leven), hoe sneller je visuele informatie leert verwerken. Marije Visser (2016) ‘Wat zie je?’ in Prikkels.
“Veel kijkervaring maakt het mogelijk om oppervlakkig scannend te kijken, informatie te filteren en snel je weg te vinden, bijvoorbeeld naar het goede antwoord op een vraag.”
Bij FOTODOK merken we regelmatig tijdens het beschouwen van foto’s met jongeren en kinderen dat ze veel vragen proberen te beantwoorden zonder echt goed te kijken. Ze zoeken naar het gewenste antwoord, in plaats van dat ze zich open stellen voor hun eigen persoonlijke waarneming. Binnen FOTODOKs educatie is er dan ook veel aandacht voor het ontdekken en onderzoeken als activiteit. Wat zie je? Waar gaat het over? Hoe weet je dat? Hoe kun je daar achter komen? Wat vind je er van? Hoe is het gemaakt? Verwonderen, onthullen, reflecteren, al doende raken de leerlingen steeds meer gefascineerd door fotografie.
Begrijpend kijken van nice to know naar need to know
Mensen en apparaten wisselen gegevens, tekst, audio en video uit in ongekende hoeveelheden en via vele multimediale kanalen. Maatschappelijke vernieuwing en economische innovatie bouwen op informatie en op het vermogen daarmee om te gaan. Dit omvat ook het vermogen om informatie te begrijpen en doelgericht te gebruiken. In de visie van de KNAW zijn vaardigheden in de digitale informatie en communicatie en het kunnen reflecteren op de impact, de beperkingen en de toekomstige ontwikkelingen ervan, in de 21ste eeuw van groot belang. Zij zijn even onmisbaar als vaardigheden in taal en rekenen en inzicht in de betekenis en gevolgen daarvan.
Het Sociaal en Cultureel Planbureau heeft becijferd dat beelden steeds belangrijker worden als informatiebron. We besteden gemiddeld drie uur per dag aan kijken naar beelden, en maar anderhalf uur aan lezen. Visuele geletterdheid, beeldgeletterdheid, begrijpend kijken noem het hoe je het wil –het vermogen om de gedachtegang en de bedoeling van de makers van beelden te doorgronden én deze technieken om perceptie en gedrag te sturen zelf beheersen – is hoe dan ook een essentiële vaardigheid die ontwikkeld dient te worden. Begrijpend kijken moet wat FOTODOK betreft van nice to know naar need to know.
FOTODOK richt zich sinds haar ontstaan in 2008 al op de ontwikkeling van begrijpend kijken bij al haar deelnemers. Maar ziet tegelijkertijd ook dat er nog veel werk te verzetten is, en dat de aangewezen plek daarvoor het hart van alle actie is: de school. Op school leren we hoe we een tekst moeten lezen of een literaire tekst kunnen interpreteren. Informatie over tijd, achtergrond van de schrijver en symbolische betekenis van woorden maakt dat we tekst kunnen begrijpen en onderscheid kunnen maken in het aanbod. Op het gebied van fotografie en beeldcultuur gebeurt dit nauwelijks. Begrijpend kijken is een cruciale voorwaarde om fotoseries te kunnen lezen, maar ook om de beelden op internet, in reclames en in het dagelijks leven op waarde te kunnen schatten.
Dit begrijpend kijken speelt voor FOTODOK op verschillende niveaus een belangrijke rol samen met mediawijsheid vaardigheden en 21st century skills in wat het SLO terecht ‘het curriculum van de toekomst’ noemt. Om te begrijpen wat beelden vertellen en hoe dat gebeurt, maar ook om te begrijpen hoe je als maker verhalen kunt vertellen met beelden heb je een aantal basisvaardigheden nodig. Ook is het belangrijk om te ontdekken dat begrijpen samenhangt met de context van presenteren. FOTODOK speelt in de ontwikkeling hiervan een actieve rol door middel van tentoonstellingen, lezingen, debat en educatieve programma’s op scholen en op haar eigen locatie in utrecht.
