Fotograaf: Jan Hoek
Project: New Ways of Photographing the New Masai
De serie over de nieuwe Masai is onderdeel van de Fotodok tentoonstelling Do You Hear Me? , te zien tot en met 12 april 2015.
Q: Waarom ben je begonnen met dit project?
A: Ik heb een tijdje in Tanzania gewoond. In Dar es Salaam herkende ik veel Masai. Ik vond het leuk om te zien dat er allemaal mixvormen waren ontstaan. Dan zag ik bijvoorbeeld een Masai die wel de traditionele doeken om had, maar daaronder Nike’s droeg. Toen ik terug in Nederland de Peijnenburg reclame van de springende Masai zag, besefte ik me dat alle foto’s van Masai hier hetzelfde zijn: alleen maar traditioneel. Dat is de manier waarop wij ze graag willen zien. De Masai in de stad behoren tot een groep die nooit in beeld gebracht wordt, terwijl er wel steeds meer van komen. Daarom besloot ik te kijken naar een nieuwe manier om de nieuwe Masai in beeld te brengen.
Q: ‘Do You Hear Me?’ gaat over de dialoog tussen maker en onderwerp. Hoe ben jij de dialoog aangegaan en waarom heb je voor deze manier gekozen?
A: In Arusha heb ik zeven verschillende Masai gezocht om dit project mee te doen. Eerst heb ik los met iedereen afgesproken voor een interview. Dan vroeg ik onder andere “Hoe zie je jezelf? Wat voor foto’s vind je mooi? Hoe zou je nooit in beeld willen?” en of ze zich bewust waren van de beeldvorming in het Westen (wat meestal niet zo was). Naar aanleiding van die interviews kon ik drie foto’s maken die echt bij die persoon pasten. Zij gaven dus input en ik verwerkte dat. Soms heel letterlijk, soms wat abstracter. Als ik drie verschillende foto’s had gemaakt kwam ik naar ze terug en mocht iedereen zelf bepalen wat ze de beste, een-na-beste en minst leuke foto vonden. Ik vond het heel belangrijk dat dit vervolgens zowel in het boek als in de tentoonstelling werd weergegeven.
Q: Hebben de keuzes je verrast?
A: Godlisten wilde als spin gefotografeerd worden, dat verraste me heel erg. Achteraf bleek dat hij Spiderman bedoelde. Hij vond het zielig om dat te zeggen, omdat ik het spinnenpak al bijna af had. Maar uiteindelijk was hij hier blijer mee. Het is ook mijn favoriete foto geworden.
Q: De Masai hebben dus zelf niet door dat ze in het Westen altijd hetzelfde worden afgebeeld. Wat sprak hen aan in dit project?
A: Klopt, dat besefte ik me ook pas daar. Ik dacht dat ik onthaald zou worden, omdat ik wist dat de Masai in Nederland heel boos waren over de stereotyperende Peijnenburg reclame. Maar de Masai in Tanzania komen dat soort beelden nauwelijks onder ogen. Wat de Masai wél doorhebben is dat er frictie is binnen de Masai gemeenschap. Gemeenschapsgevoel en tradities zijn heel belangrijk en de groep gaat altijd voor het individu. Maar in de stad verandert dat. De Masai in de stad hebben het gevoel dat de wat oudere, traditionele Masai vinden dat ze niet mogen zijn wie ze willen zijn. Veel van de Masai die ik heb gefotografeerd vonden het heel fijn, zoals bijna ieder individu dat vindt, dat ze de kans kregen om te laten zien wie ze zijn. Dat is ook waar dit project heel erg om gaat en dat is een beweging die je overal ziet: mensen van buiten de stad die zich willen ontworstelen aan tradities en naar de stad trekken. Je kunt ook eigenlijk niet meer spreken over ‘de Masai’. Seuri, een bewaker, vond het leuk om als een Terminator Masai gefotografeerd te worden. Maar op zijn favoriete foto staat hij toch in zijn traditionele kleding, dus traditie is voor hem nog wel belangrijk. Het blijft een moeilijke mix die voor iedereen anders is en waarin iedereen andere keuzes maakt.
Q: Ben je cultuurverschillen tegen gekomen die het lastig maakten om samen te werken?
A: Nee, ik kwam er wel achter dat mijn assistent niet met dezelfde blik keek naar de Masai. Dat was een complicatie, maar maakte het ook interessant. Het werd mij duidelijk dat er binnen de Masai wereld veel verschillende opvattingen zijn over hoe ze met die modernisering om moeten gaan. Ik liet ook mijn werk zien aan een Masai-professor, maar hij werd heel erg boos toen hij mijn project zag, omdat ik ruimte gaf aan de mensen die hij afvallig vindt. Dat waren helemaal geen echte Masai volgens hem, daarvoor moest ik naar de dorpen gaan. Het is dus niet zo dat binnen de Masai gemeenschap iedereen het er over eens is dat het heel erg is dat ze op één manier worden neergezet. Met sommige mensen had ik persoonlijk moeite. Mike, de zakenman, zat op geld. Ik bood ieder model een bepaald bedrag en Mike wou graag met zijn hele familie op de foto. Vervolgens vond hij dat ik had beloofd dat ik ook alle familieleden dat bedrag zou uitbetalen.
Q: Yusa bleek geen echte Masaï te zijn, waarom wou hij toch meedoen aan je project?
A: Yusa was ook heel erg met geld bezig. Hij was heel moeilijk en werd vaak boos, ik werd echt een beetje ziek van hem. Daarom vond ik het ook heel fijn om hem te kunnen diskwalificeren en een heel groot kruis door hem heen te kunnen zetten.
Q: Soms maak je niet alleen gebruik van fotografie. Waarom heb je gekozen voor deze vormgeving?
A: Ik heb bij iedereen gekeken hoe ik zijn wens het makkelijkst kon realiseren. Eliza wou bijvoorbeeld als gangster gefotografeerd worden, maar ik kon geen geweer regelen in Tanzania. Daarom hebben we het laten schilderen door een Tanzaniaanse schilder. Filémon wou als “witch doctor” gefotografeerd worden en toen ik hem vroeg hoe dat er dan uit ziet, bleek dat hij dat alleen kende uit Nollywood films uit Nigeria. In deze films gebruiken ze allemaal special effects, dus daarom ben ik daar bij zijn foto ook los in gegaan.
Interview door Eva Leget, student Fotografie aan de Karel de Grote Hogeschool te Antwerpen & stagiaire van FOTODOK
