Op 3 december blikte Rob Hornstra tijdens de 23e FOTODOK Book Club terug op 2020 en sprak hij een aantal wensen uit voor 2021.
“Beste allemaal,
We naderen het einde van het jaar. En dat is altijd een goed moment om terug te blikken op het afgelopen jaar. Met ups en downs.
Zonder alles in 2020 meteen een ‘domper’ te willen noemen, mag ik wel zeggen dat ik graag afscheid neem van heel veel dingen van het afgelopen jaar. Vandaag wil ik het hier specifiek hebben over één van die dingen.
Nu denk je natuurlijk dat ik het ga hebben over het alom overheersende Coronavirus. Maar ik zal het niet doen. Ik ga daar vandaag niet over praten. Hoewel ik niet kan wachten tot er een vaccin in mijn arm wordt geschoten. En niet alleen in míjn arm trouwens. Nee, ik ga het niet over Corona hebben. Hoewel het indirect een versterkend effect heeft op waar ik het wel over wil hebben.
Een andere ‘domper’ in 2020 waar ik het vandaag niet over heb, is natuurlijk de introductie van Amazon op de Nederlandse markt. Deze multinational ontwijkt massaal belastingen en kan daardoor voor veel te weinig geld producten verkopen, waardoor kleine en toegewijde winkeliers worden weggevaagd. Zoals fotoboekwinkels. Ik doe een oproep aan iedereen: koop niet op Amazon! Door dit te doen, draag je bij aan een slechte wereld. We willen je niet Amazon! We willen je niet in dit land of in Europa, zolang je belasting ontwijkt. En alle politieke partijen die het voor Amazon mogelijk maken om belastingen te ontwijken: schaam je! Maar goed, ik was dus ook niet van plan om over Amazon te praten.
Ik wil iets zeggen over een controversieel onderwerp. Het is zo controversieel dat zelfs een FOTODOK collega me adviseerde er niet over te praten. En ik begrijp waarom. Omdat 2020 het jaar is waarin Cancel Angst de kunstwereld betrad. Opmerking: ik heb het dus niet over Cancel Culture, maar over Cancel Angst.
Cancel Fear is de angst om belaagd te worden wanneer je een genuanceerde bijdrage wilt leveren of een iets andere kijk hebt op de situatie wanneer een kunstwerk of een kunstenaar wordt gecanceld. Of als je begrip wilt tonen voor de organisatie of kunstenaar die onder vuur ligt. Dus je doet niets. Uit angst. Cancel Angst. Omdat je weet dat de hele Cancel-meute zich tegen jou zal keren.
Even een toelichting voor mensen die niet in de kunstwereld werken, geen sociale media volgen en ook de kunst- en cultuurpagina’s in hun krant overslaan. Wat is er aan de hand? Bij Cancel Culture worden ‘schuldige partijen’ aan de digitale schandpaal genageld, met een boycot, afrekening en (zelf) censuur als gevolg. Het meest recente en wellicht bekendste voorbeeld in Nederland vond afgelopen september plaats tijdens BredaPhoto, waar Erik Kessels ‘werk Destroy My Face werd verwijderd nadat een groep mensen een online petitie startte en maker Kessels beschuldigde van vrouwenhaat. Een ander voorbeeld vond eerder dit jaar plaats naar aanleiding van een dubbele pagina in een herdruk van het boek London door Gian Butturini op initiatief – en met een voorwoord – van Martin Parr. Op de linkerpagina staat de foto van een zwarte vrouw, terwijl de rechterpagina een gorilla in een kooi toont. Parr werd beschuldigd van racisme.
Ik ga deze voorbeelden hier nu niet in detail toelichten. De meesten hebben waarschijnlijk de berichtgeving gevolgd en zo niet, dan kun je dat nog steeds doen. Het internet staat vol met rapporten.
Om verwarring te voorkomen, wil ik mijn positie wel toelichten: In beide gevallen sympathiseer ik met de overwegingen van de groepen of individuen die de cancelacties zijn begonnen. Naar mijn bescheiden mening had Kessels zich moeten realiseren dat het plakken van vrouwelijk uitziende portretten op de vloer van een indoor skatepark geïnterpreteerd zou kunnen worden als vrouwenhaat, BredaPhoto als organisatie had het moeten stopzetten voordat het festival begon en Martin Parr had zich moeten realiseren dat een spread uit een boek dat in 1969 verscheen, vandaag de dag als kwetsend en racistisch zou worden geïnterpreteerd. Ik sympathiseer met de inhoud van de beweging die publiekelijk de alarmbel af laat gaan op het moment dat grenzen op het gebied van vrouwenhaat of racisme of andere onderwerpen worden overschreden, op het moment dat de fotografie denigrerend is en grote groepen mensen kwetst.
Ik veracht echter de methodiek die daarbij wordt gebruikt. Ik ben van mening dat in bovengenoemde gevallen de cancel-methodiek geen ruimte laat voor nuancering en enkel polariserend werkt: je bent óf voor óf tegen. De beweging die in opstand kwam tegen het werk van Kessels, maakte daar ook geen geheim van. Zo stelden ze in hun online petitie dat ‘het werk geen mogelijkheden biedt voor kritische reflectie of debat’ of iets verderop : ‘er is geen ruimte voor nuance, er zijn geen grijstinten’.
Ik geloof dat er in deze zaken juist behoefte is aan dialoog, kritische reflectie en debat, niet in de laatste plaats om polarisering tegen te gaan. Dit zorgt ervoor dat mensen niet radicaliseren en alleen hun eigen standpunten blijven herhalen. Een beetje zoals BredaPhoto dat bijvoorbeeld bleef doen nadat ze in het nauw werden gedreven. Naar mijn mening is het een simplistisch idee om te stellen dat er in de bovengenoemde gevallen geen nuances of grijstinten zijn, zoals de cancel-groep meent. Dat werkt misschien als een breekijzer op de korte termijn, maar het drijft mensen op de lange termijn uit elkaar.
Misschien is het mijn achtergrond als reclasseringswerker, maar ik geloof dat alle mensen fouten mogen maken. Ik vind het dapper als iemand zijn fout durft te erkennen, waarna hij zich verontschuldigt en laat zien dat hij van zijn fouten wil leren. Zoals Martin Parr zijn fout publiekelijk erkende en zich ervoor verontschuldigde. Hij bood aan om in gesprek te gaan, te onderzoeken hoe dit in de toekomst voorkomen kan worden en wat hij kan doen om het recht te zetten. Zijn pogingen tot verzoening werden geridiculiseerd en het online vernederen werd geïntensiveerd. Vergevingsgezindheid kent tot dusver weinig prioriteit in Cancel Culture. Ik mis dit!
Ik mis empathie, de bereidheid om je in te leven in iemand die een fout heeft gemaakt of zelfs een andere mening heeft, ik mis deze empathie als uitgangspunt om samen te werken aan verbeteringen en vooruitgang.
Ik realiseer me natuurlijk dat ik door het bekritiseren van Cancel-bewegingen een verhoogd risico loop om zelf gecanceld te worden. Kritiek gericht op Cancelgroepen wordt immers niet getolereerd. Je bent óf voor, óf tegen ons. Iets wat ik ook voelde als exposerende fotograaf tijdens BredaPhoto, toen er druk op mij werd uitgeoefend om mijn werk terug te trekken van het festival. Je bent óf voor, óf tegen ons. Geen grijstinten! Daarom een vriendelijk verzoek aan mijn toekomstige cancelaars: Als je me wilt cancelen, doe het dan alsjeblieft dit jaar, in 2020. Dit was toch al een waardeloos jaar.
Maar zullen we daarna naar de toekomst gaan kijken? Ik stel voor om de harde retoriek achter ons laten en van 2021 het jaar maken van een hernieuwde openheid voor kritische reflectie, nuancering, grijstinten en zeker ook voor vergevingsgezindheid en empathie voor mensen die fouten maken. Laten we vooral samen bouwen aan een mooie, diverse, inclusieve kunstwereld. Met iedereen. Ook met mensen die fouten maken en het beter willen doen. We zijn allemaal onderdeel van dezelfde kunstwereld. Als we samenwerken kunnen we een nog sterker front vormen in onze strijd tegen racisme, vrouwenhaat, schending van LGBTQ-rechten en ander onrecht, vooral op plaatsen in de wereld waar het veel harder nodig is. Zonder Cancel Angst kunnen we een duurzamere verandering bewerkstelligen! Ik
kijk nu al uit naar 2021!”
