November is in Parijs traditiegetrouw de “Mois de la Photographie”. Dat betekent dat, wanneer je nog niet verlamd bent door de overdaad van Paris Photo, je je overal in Parijs tegoed kunt doen aan fotografie.
Tentoonstellingsplek Jeu de Paume speelt daar altijd slim op in. Stond men vorig jaar nog in de rij voor een uniek retrospectief van André Kertész, dit jaar is de eer aan Diane Arbus als grote publiekstrekker. Met zoveel fotografieliefhebbers in de stad rondom Paris Photo is het dan ook het hele weekend dringen geblazen bij de ingang. Er zit voor mij niets anders op dan aan te sluiten en te wachten, geen straf overigens in de onverwacht warme najaarszon.
© The Estate of Diane Arbus, LLC
Het retrospectief in Jeu de Paume bestaat uit meer dan 200 foto’s, bijeengebracht vanuit verschillende museale collecties en privé verzamelingen. Naast haar welbekende foto’s, zijn er foto’s die minder vaak, of zelfs nog nooit getoond zijn. Samen geven ze een goed beeld van de relatief korte (vijftienjarige) carrière van de gevoelige, onderzoekende en soms ook controversiële fotografe. Eenmaal voorbij de kassa gaat het schuifelen door. De kunst is te zoeken naar een ‘voorganger’ die in hetzelfde tempo de foto’s bekijkt als jij. Als je er een hebt gevonden, vergeet je dat je de ruimte deelt met nog honderden andere bezoekers (te langzaam, te luidruchtig, te sterk parfum, etc.), en wordt het mogelijk je onder te dompelen in de wondere wereld van Diane Arbus.
© The Estate of Diane Arbus, LLC
De foto’s zijn voorzien van Arbus’ eigen titels en bijschriften. Soms totaal neutraal, soms humorvol beschrijvend dan weer kritisch en veroordelend, maar altijd op een bescheiden en respectvolle manier. Foto na foto ontvouwt zich een indrukwekkende en adembenemende studie naar de mens – stelletjes, kinderen, nudisten, circusartiesten, beroemdheden, travestieten en vele andere excentriekelingen trekken aan het oog voorbij. Diane Arbus als een moderne August Sander, met een voorkeur voor alle afwijkingen van de ‘norm’. Want wie die norm bepaalt, is juist dat wat Arbus ook bevraagt in haar fotografie.
© The Estate of Diane Arbus, LLC
Binnen de tentoonstelling is er niet gekozen voor een chronologische of thematische opbouw, iets dat resulteert in een aangename, tegelijkertijd indringende kijktocht van het ene naar het andere individu. De keuzes in opeenvolging van beelden zijn sterk. Beeld na beeld merk ik dat er ander emoties in me worden aangewakkerd: van glimlach, naar medelijden, naar verwondering, naar onvrede over onbeantwoorde vragen die de foto’s oproepen. Ondertussen ontdek ik ergens ver weg een knagend gevoel van isolatie en eenzaamheid dat, terwijl ik gestaag voortschuifel, steeds sterker wordt. Hoe prachtig en indrukwekkend de foto’s ook zijn, ze kunnen niet verhullen dat de maakster diep ongelukkig was.
De tentoonstelling Diane Arbus is nog tot en met 5 februari 2012 te zien in Jeu de Paume. Met de drukte van Paris Photo achter de rug, zijn lange wachtrijen niet meer waarschijnlijk. Voor wie niet in de gelegenheid is om voor 5 februari Parijs te bezoeken niet getreurd, de tentoonstelling komt ook naar Nederland. In het najaar van 2012 zal de tentoonstelling een plek krijgen in Foam ter gelegenheid van het 10-jarig bestaan van het museum.
Elsbeth Pijnappels | FOTODOK
