Op de laatste, stralende zondagmorgen, is er gelukkig nog wat tijd over om opnieuw Le Bal te bezoeken. Le Bal, plek voor documentaire, is gehuisvest in een voormalig bordeel in de levendige buurt rondom Place de Clichy, en opende in september 2010 haar deuren. Ditmaal ben ik er niet voor boekpresentaties en toasts met oude en nieuwe bekenden zoals eerder dit weekend, maar voor de tentoonstelling Topographies de la guerre.
© Jananne Al-Ani – Shadow Sites II
In de eerste zaal wordt mijn aandacht direct getrokken door een doordringende bromtoon uit de hoek van de ruimte. Het is de soundtrack van Shadow Sites II, een film van Jananne Al-Ani. De indringende film bestaat uit luchtfoto’s van onbekende locaties in onherbergzame gebieden in het Midden-Oosten. De camera zoomt in op het ‘doel’, vaak een bebouwing in het landschap, en suggereert daarmee een op handen zijnde bombardement. En net wanneer ik me als kijker verlies in de soms grafische, abstracte patronen van het landschap, zorgt het indringende geluid ervoor dat mijn nekharen recht overeind gaan staan. De verwachte verwoesting blijft uit, het beklemmende gevoel blijft, we focussen alweer op een nieuw ‘doelwit’.
© Jananne Al-Ani – Shadow Sites II
In de benedenzaal zie ik Harun Farocki’s Serious Games 4. A sun with no shadows. Soldaten bereiden zich voor op hun missie, vanachter de computer. Eén van hen programmeert verschillende scenario’s en situaties voor de videogame. Het landschap, de stand van de zon, de schaduwen, alles is zoals in het echt. De programmeur creëert zelfmoordterroristen die tussen het gewone publiek lopen, en kan voor het maken van IED’s (improvised explosive devices) kiezen uit allerlei materiaal om de bommen in te verstoppen. Het is aan de militairen, driftig op de knopjes van hun toetsenbord drukkend, om ze te ontwijken en te ontmantelen.
Harun Farocki Serious Games 4. A sun with no shadows.
Voor militairen die getraumatiseerd terugkomen uit de oorlog is er een vergelijkbaar soort videogame, die hen moet helpen het trauma te herleven en te verwerken. Er is alleen één groot verschil: de tanks, de mensen op straat, iedereen is schaduwloos. Een verschil dat te maken heeft met geld. Er wordt meer geïnvesteerd in een oorlogsgame, dan een game voor therapeutische doeleinden. De nazorg heeft blijkbaar, zoals in eerdere oorlogen, geen prioriteit. Zie in dit kader bijvoorbeeld ook de documentaire: Beer is cheaper than therapy van Simone de Vries, onlangs te zien op IDFA.
Harun Farocki Serious Games 4. A sun with no shadows.
De omstreden wikileaks video Collateral Murder sluit naadloos aan op Farucki’s film. De volle 17 minuut 47, sta ik aan de grond genageld. De militairen lijken alsof ze in een ‘shoot-em-up’ videogame verwikkeld zijn. Alleen is dit echt. De militairen lokaliseren een groepje mannen, een van hen draagt een wapen. Ik kan het niet onderscheiden op het korrelige en schokkerige beeld. Maar zij zijn vastberaden. Het groepje ‘terroristen’ wordt beschoten met een enkele druk op de knop, en wanneer een busje komt aanrijden om de gewonden te helpen komt ook het busje hevig onder vuur te liggen. Wanneer vervolgens een van de militaire voertuigen achteloos over de ontzielde lichamen heenrijdt kunnen de militairen niets anders dan er schaapachtig om lachen. Wikileaks publiceerde het document, omdat de ‘gewapende man’ een Reuters journalist met camera bleek te zijn, in het busje zat een vader met twee jonge kinderen. Volgens het Amerikaanse leger hebben de militairen juist gehandeld. Wikileaks betwist deze lezing met de plaatsing van de video.
Topographies de la guerre is dan weer verhalend, dan weer reflectief en analyserend. De verbanden die de werken onderling met elkaar aangaan zijn subtiel, sterk en indringend. Dat onze ervaring van oorlog steeds meer wordt losgeweekt van de realiteit en verandert in een spektakel, een spel, is iets dat Collateral Murder & Serious Games pijnlijk duidelijk maken. Ik verlaat Le Bal en stap het zonlicht in, de belangrijkste vraag spookt nog steeds door mijn hoofd: “Is the territory of war becoming an abstract concept, an ideological construction, a given that could not be represented?” De tijd zal het leren.
Voor wie een meer dan goede reden wil voor een trip naar Parijs: Topographies de la guerre is nog te zien tot 16 december 2011 bij Le Bal. Naast het werk dat hierboven is genoemd, vind je er werk van Donovan Wylie, Jo Ractliffe, Poala de Pietri, An-My-Lê, Weizman & Luc Delahaye, Walid Raad en Till Roeskens.
