‘Ik zie een Oekraiense vlag’. ‘Ik zie een man door het raam.’ ‘Ik hoor een stem, maar ik zie de man niet praten.’ ‘Ik hoor een iemand zingen’. ‘Ik zag gebouwen, ik denk dat het in Oekraïne was.’ ‘Ja want er werd ook gepraat in een andere taal, ik denk dat dat Oekraïens was.’ ‘Ik kon het niet verstaan.’ ‘Ik las dat ze alle nieuwszenders aan hadden staan.’ ‘Ik denk dat het over de oorlog gaat.’
Beeld: Videostill uit Sumuyu Soms, Darina Iyudina, 2022
Missen
Het is donderdagmiddag en ik, Elsbeth, ben met leerlingen van groep 6/7/8 van basisschool de Odysee in gesprek in de tentoonstelling Whispers & Shouts. Voices of Ukrainian Women Photographers. We hebben net een klein fragment gekeken van Sumuyu Soms van Darina Iyudina en bespreken wat de leerlingen allemaal gezien en gehoord hebben. ‘Weet je’ zegt een jongen naast me ‘ ik had heel iets anders verwacht te zien’. Dat snap ik natuurlijk wel, dus ik vraag de hele groep naar hun verwachtingen. Kapotte gebouwen, tanks, soldaten, alles wat je het afgelopen jaar wel hebt kunnen zien op de journaals en in het nieuws wordt genoemd. Maar dat zijn, op het indrukwekkende werk van Yana Kononova na, niet de beelden die FOTODOK laat zien.
Voor mij is deze opsomming een mooi haakje om weer terug te keren naar het werk van Darina. Want waar gaat dit dan over? En hoe heeft het met de oorlog in Oekraïene te maken? Als we samen hebben ontrafeld dat er gevluchte familie is ingetrokken bij familie in Nederland praten we door over de titel van het werk Sumuyu Soms. Een titel in Oekraïens en Nederlands. ‘Sumuyu’ betekent missen.
Wat mis jij wel eens vraag ik hen? Een opa die is overleden, de kat die is weggelopen, een vriendin die is verhuisd, familie die in een ander land woont en al lang niet gezien, je thuis missen als je ergens anders bent. ‘En als ik je zou vragen een foto te maken van missen‘ vervolg ik, ‘wat zou jij dan fotograferen?’ De appelboom waaronder de poes begraven ligt, het kastje in huis met daarop de foto van opa. Prachtige ideeën paseren de revue en zijn weer aanleiding om verbinding te maken met het verhaal van Darina; hoe ze haar thuisland mist, familie die daar nog achter is gebleven. Terwijl ik met groep al verder ben, bij ander werk, komen er nog regelmatig ideeën voor foto’s die missen verbeelden naar boven bij de leerlingen.
Beeld: Uit het project Loss van Katia Motyleva, 2002-2022
Weerbericht
In de volgende ruimte bekijken we het werk van Katia Motyleva, Loss. Een aangrijpend verhaal over de zus van de fotografe en de herinneringen die ze samen hebben, tegen een achtergrond van oorlog, vlucht en ziekte. De foto’s zijn ingelijst, er is weinig kleur, en alles hangt strak uitgelijnd. Je voelt het verdiet waarover dit werk gaat meteen. ‘Als deze foto’s een weerbericht zouden zijn’ vraag ik, ‘wat voor weer is het dan?’ Met hun observaties over kleuren, sneeuw en gevoelens die het werkt oproept komen er prachtig beragumenteerde weerberichten uit waarin koud, sneeuw, mistig en grijs met soms een gaatje in de wolken de gemene deler zijn. Ook hier breng ik vervolgens dit grote, kwetsbare verhaal terug naar henzelf, welke voorwerpen heb jij die herinneringen dragen? Wat doet het met je als je naar deze voorwerpen kijkt? Welk gevoel roept het op? Wederom worden er prachtige persoonlijke verhalen gedeeld.
Beeld: Uit het project I am. Rada van Katya Lesiv, 2018-2022
Bloot
Tot slot bekijken we het werk van Katya Lesiv. Als de leerlingen de ruimte binnenstappen ontstaat er begrijpelijk rumoer. Lesiv die prachtig werk maakte over de kwetsbaarheid en kracht van moederschap in tijden van oorlog laat ook haar lichaam zien, bloot. Er wordt druk gegiebeld hier en daar. Dus, dan bespreken we dat meteen maar even. ‘Word je als baby met kleren aan geboren?’ vraag ik met een knipoog aan de groep. ‘NEEEEEEEEE!’ roept de groep. Ik vertel over het belang van huid op huid contact bij baby’s en te vroeg geboren baby’s en meteen gaan er vingers omhoog ‘ ja bij mijn broertje was dat ook nodig’. En ineens is dat naakt niet meer zo gek. Want we snappen allemaal de kracht van aanraking, de geborgenheid van een knuffel van je ouders of een moeder die de baby de borst geeft.
Maar toch blijven ze zich ook wel verbazen. Want waarom loopt die vrouw daar nou in haar blootje in het bos in het donker? Een meisje steekt haar vinger op: ‘ik denk dat ze moesten vluchten, deze vrouw en haar kind. Maar ik zie op de andere foto’s ook heel veel natuur, daar bijvoorbeeld bloemen, en daar bessen, ze zijn veel buiten. Daar liggen ze samen in het gras. Ik denk dat ze in de natuur zich veilig voelen, dat de natuur hun beschermt en rust geeft’. Er rest mij niets anders dan haar te bedanken voor deze mooie, zorgvuldige gedachtengang. We praten nog wat door over Rada, het meisje in de foto’s, en haar naam die ‘geluk’ betekent. ‘Wat betekent jouw naam? Weet je dat?’ De leerlingen blijken prachtige namen met betekenis te hebben: ‘licht en liefde’ ‘kracht’ ‘strijder’ ‘zacht en vriendelijk’. Aan het einde van de rondleiding vraag ik hen om in één zin samen te vatten wat ze vandaag gezien hebben, om de kern van de expositie samen te vatten. Ze bediscussiëren welke woorden er abosuluut in die zin moeten: familie – kracht/sterk zijn – geen oorlog – vrede – samen – kwetsbaarheid – vluchten.
‘Familie, samen zijn we sterker dan oorlog’ is het eensgezinde antwoord.
En zo is het.
Visible Thinking in the Museum
In deze rondleiding zijn strategieën van Visible Thinking in the Museum (VTM) toegepast om de leerlingen verbinding te laten maken met de grotere thema’s uit de tentoonstelling op hun eigen niveau en om als groep samen al observerend te leren. De Visible Thinking in the Museum-benadering (VTM) neemt elementen van een raamwerk genaamd Visible Thinking en combineert deze met museumeducatiepraktijken, faciliteringstechnieken, vraagstrategieën en coachingtools.
VTM is een eenvoudig te volgen raamwerk waarmee museumdocenten, gidsen, docenten en leerkrachten met vertrouwen boeiende, op discussie gebaseerde sessies met kunst, objecten en ideeën kunnen ontwerpen en leiden met elk publiek. De methode is ontwikkeld door museum educator, trainer, coach, podcaster en auteur Claire Brown.
Wil je ook een rondleiding door onze tentoonstelling, kijk dan op onze rondleidingen pagina voor de mogelijkheden!
