Een verslag van de Talkshow met SPUTNIK PHOTOS
door Erik Vroons – Chief editor GUP Magazine
Fotodok heeft de leden van Sputnik naar Utrecht gehaald, ter gelegenheid van het feestelijke intreden in het pand aan de Lange Nieuwstraat. Daar is nu het eerste échte retrospectief sinds de oprichting van dit foto-collectief te zien. Vooraf was er een ‘talkshow’ om hen aan het Nederlandse publiek te presenteren.
Wat is het geheim achter het succes van hun langdurige en intensieve samenwerking? Rafal Milach, deze middag samen met Agnieszka Reys woordvoerder namens de overige oprichters en actieve leden van Sputnik (van wie Adam Panczuk, Michal Luczak, en Jan Brykczynski ook aanwezig zijn), wordt daarover bevraagd door gespreksleider Eefje Blankevoort.
“The ties that bind us to [collectives] and to others within them are not based only on a calculation of gains and losses,” schreef de Poolse denker Leszek Kolakowski (1999), “but on a belief in a common destiny and a disinterested solidarity, which we acknowledge even if we sin against it.”
Een collectief als logisch gevolg van een binding op basis van gemeenschappelijke doelen en vanzelfsprekende solidariteit? Deze stelling lijkt inmiddels achterhaald – wie is er immers nog actief lid van een Kerk, of een politieke partij – maar Merel Bem, die ‘live’ een column uitspreekt, constateert dat het de laatste jaren juist een trend is om een collectief te beginnen. Tenminste, binnen de fotografie.
De leden van Sputnik zien ook wel dat andere fotografen de laatste jaren steeds meer naar elkaar toe trekken maar voor henzelf is dit al geruime tijd geleden een logische stap geweest. Milach: “Sputnik werd in 2006 opgericht door een klein groepje (jonge) fotojournalisten uit Midden- en Oost-Europa, nadat we elkaar gevonden hadden tijdens een workshop in Frankrijk. Een belangrijke factor, naast het ‘fotograaf zijn’, was dat we allen zijn opgegroeid in het post-Sovjet tijdperk – een bron van (h)erkenning die tot de dag van vandaag de kracht van het collectief bepaald.”
Rob Hornstra (aangeschoven bij de ‘talkshow’) heeft nog wel een aanvulling op de trend: het zijn vaak clubjes van niet per se getalenteerde fotografen die menen dat hun gebreken minder opvallen als ze gezamenlijk opereren. Anderen vinden elkaar uit commerciële overweging. Dat is, zo benadrukt Hornstra, bij Sputnik zeker niet het geval.
Inmiddels hebben deze fotografen hun strepen internationaal verdiend: ze winnen prijzen, geven publicaties uit, en organiseren tentoonstellingen naar aanleiding van hun groepsprojecten. Er wordt daarbij steeds gekozen voor een gemeenschappelijk thema, waarbinnen de leden vervolgens onafhankelijk van elkaar de vrijheid krijgen om daar een project uit te ontwikkelen.
Die thema’s zijn tot nu toe steeds geografisch bepaald – IJsland, Oekraine, Wit-Rusland, maar ook een bocht in de rivier bij Warschau, zijn al eens vanuit verschillende standpunten belicht. De gekozen locaties zijn zo omvangrijk – geografisch – en sociaal complex dat de meerwaarde van een kaleidoscopische aanzicht direct voelbaar is.
De fotografen van Sputnik gunnen elkaar daarbij -letterlijk en figuurlijk – de ruimte. Er is sprake van een evenwichtige verdeling van talent en er is vertrouwen in een ieders kunnen. De maatschappelijke betrokkenheid sijpelt daar als vanzelfsprekend doorheen.
Ania Nalecka (Tapir Book Design), als grafisch ontwerper nauw betrokken bij alle projecten, vervuld daarbij een sleutelrol. Zij geeft vorm aan de, in eerste instantie, zelfstandig geproduceerde beeldverhalen.
Ania, ook vanmiddag aanwezig, benadrukt de pragmatische instelling van Sputnik: “Er is geen dogma, niks staat bij voorbaat vast. Het doel is altijd om de meerwaarde van de gemeenschappelijke aanpak in het oog te houden, maar tegelijkertijd ook de individuele uitgangspunten en kwaliteiten te benadrukken. In welk medium dan ook, afhankelijk van de situatie.”
Ondertussen valt er voor de oorspronkelijke leden van het collectief nog genoeg te leren met betrekking tot ‘publieksbinding’ en productie, vinden ze zelf. Bescheiden maar zelfverzekerd staan ze open voor uitwisseling van gedachten, ideeën, en oplossingen. De ambitie is om te kunnen doorgroeien, bijvoorbeeld in de richting van een meer multi-mediale aanpak en (intensievere) samenwerking met journalisten en filmmakers.
Educatie is daarbij een niet te overschatten element. De leden van Sputnik dragen de kennis en ervaring die zij de afgelopen jaren hebben opgedaan over aan een nieuwe generatie fotografen uit Polen en omliggende landen tijdens zelf-georganiseerde workshops. En ook dan doen ze logischerwijs vanuit hun tweede natuur: collectief!
–
De ‘documentaire’ als begrip heeft de afgelopen jaren een extra dimensie gekregen. We zijn de twist daarover (of schok ervan)?) inmiddels te boven gekomen en Fotodok heeft nu een eigen ruimte betrokken om de rekbaarheid en uitgestrektheid van de documentaire fotografie ten toon te spreiden. Locatie: check. Maar, zo benadrukt Frits Gierstberg in een prikkelend betoog, daarmee hebben we de documentaire fotografie nog niet automatisch een plaats gegeven. Althans, die plek moet nog bevochten worden.
Rob Hornstra – een van de oprichters van Fotodok – sluit zich daar van harte bij aan. Ook al vinden we zelf dat we wel lekker bezig zijn, het valt hem toch op dat we internationaal niveau nog niet echt mee tellen. En ook op lokaal niveau zijn nog flinke stappen te maken om een groter publiek aan te spreken. De drijfveren maar ook de pragmatische uitgangspunten van het collectief Sputnik kunnen daarbij als inspiratie dienen.
© Erik Vroons
