Terwijl afgelopen donderdag onze nieuwe tentoonstelling Joint Memory: Photographic Fragments opende, waarin we o.a. onderzoeken hoe herinneringen worden gevormd door het kijken naar foto’s – dompelden collega educator Janneke Aronson en ik onszelf onder in de kunst van het kijken op het symposium Wat zie jij in het Rijksmuseum op 7 nov jl.
Als deelnemer keken we zelf met een (her)nieuw(d)e blik en als één van de workshopleiders van de dag leerden we anderen beter kijken. Met een energieke keynote van Amy Herman als start, werd iedereen op scherp gezet, want zoals zij het zo mooi verwoordde: ‘nothing is obvious and less is clear’. Iets wat jij als overduidelijk ziet, kan een ander anders zien. En in hoeverre sta je vervolgens open voor die perspectieven van de ander? Waar zitten jouw blinde vlekken? Dat we die allemaal hebben maakte Herman op speelse manier duidelijk. Ik weet nu, dat mijn scherpe blik bij lange na niet kan tippen aan die van een Navy SEAL die getraind is om cruciale observaties te doen.
Het belang van meerdere perspectieven dat zo duidelijk naar voren kwam tijdens het symposium, zit in het DNA van FOTODOK. Het zit in onze tentoonstellingen, in onze randprogrammering en uiteraard onze educatie. Zo zie je het thema van de tentoonstelling altijd belicht door verschillende makers met uiteenlopende invalshoeken, kun je aanschuiven bij taferelen waar we beeldmakers, ervaringsdeskundigen en wetenschappers hun visie op het thema laten geven, kun je in een rondleiding je blik delen met en laten verrijken door medebezoekers en ontrafelen we met kinderen al kijkend de mogelijke betekenissen van een foto en de strategieën die fotografen hebben toegepast om de foto te maken. Om die vervolgens zelf te gaan uitproberen en toepassen.
Onze rondleiders vertellen je niet per se waar het werk over gaat en wie het gemaakt heeft, maar stellen je vragen: waar denk jij dat dit over gaat? Waar kun je dat aan zien? Welke ideeën over het onderwerp zijn er in de groep, welke kennis neem jij als bezoeker mee en hoe voegt de rondleider daar iets nieuws aan toe? Ook in onze educatie is het kijken het uitgangspunt van waaruit alles start. Als je goed wilt leren fotograferen moet je eerst goed leren kijken. En dat betekent voorbij gaan aan de vluchtige blik, maar langer en beter kijken en in gesprek gaan met elkaar. Want wat jij ziet, hoeft niet hetzelfde te zijn als wat ik zie en wat wij zien kan ook weer verschillen met wat de kunstenaar in eerste instantie met zijn werk bedoelde.
Terug naar het symposium. Onder de noemer ‘dubbel kijken’ kregen de workshop deelnemers een typische FOTODOK opdracht gebaseerd op de Artful Thinking Routines 10 times 2. We bekeken in kleine groepjes één werk uit de tentoonstelling ON/OFF van Martijn van de Griendt en namen daar de tijd voor. Wanneer keek je voor het laatst bewust en met aandacht langer dan de gemiddelde 13 – 45 seconden naar een beeld? En wat roept dat kijken in je op? Welke betekenissen en associaties maak je? Spoiler alert: het loopt natuurlijk uiteen maar uiteindelijk blijkt dat je heel vaak, ook zonder tekst of uitleg van het museum en/of de kunstenaar, maar puur door goed te kijken, de blik van anderen in je beeldvorming mee te nemen en met een focuspunt al kijkend en fotograferend op onderzoek te gaan, prima zelf tot de bedoeling van de kunstenaar dan wel de betekenis van de tentoonstelling kan doordringen.
Kunst is het regisseren van de blik van de kijker, zeiden kunstenaar Ruud Lanfermeijer en stand up comedian Howard Komproe tijdens de opening van het symposium. Leonardo Da Vinci zei het ook: “het oog navigeert en stelt prioriteiten”. De kunstenaar kan dingen uitlichten, benadrukken en onze blik zo sturen. De educator kan helpen om dat te zien, en om vervolgens voorbij die eerste blik te komen om te ontdekken wat er nog meer is te zien.
Tijdens een brainstorm sessie een aantal jaar geleden werd mij eens de vraag gesteld wat ik als educator zag als het grote doel van FOTODOK. Ik noteerde iets in de trant van “dat je anders naar buiten loopt dan hoe je binnen kwam”. Omdat je iets nieuws hebt geleerd, iets moois of verrassends hebt gezien, je blik verrijkt of veranderd is, je een fotoserie hebt gemaakt waar je trots op bent of omdat je meer inzicht in een onderwerp hebt gekregen. Dat doel is al geruime tijd onze dagelijkse realiteit. Ik zie scholieren glunderend terug komen van het maken van hun eigen documentaire in de stad, ik zie de schuchtere student die na een inspirerende lezing van een fotograaf op hem afstapt en uitspreekt hoe bijzonder ze het vond, of de ander die tips vraagt. Ik zie hoe leerlingen met hun camera persoonlijke verhalen durven te vertellen voor de jaarlijkse FOTODOK Scholieren Award waaraan zo’n 300 scholieren meedoen. Ik zie hoe bezoekers nog even ons kantoor binnenlopen om hun ervaringen te delen.
Dat het onszelf ontwikkelen in het kijken een belangrijke opdracht is in een wereld vol beelden, weten we bij FOTODOK maar al te goed. Toen FOTODOK in 2008 het levenslicht zag werd in de eerste missie al gesproken over het stimuleren visuele geletterdheid. In 2019 zijn we dan ook niet meer enkel een ‘space for documentary photography’ maar een ‘space to see, think & learn’. En dat is iets waar ik als educator trots op ben. Niet alleen omdat ik, samen met een enthousiast en bevlogen team degene ben die kinderen, jongeren, het onderwijs en onze bezoekers mag prikkelen om (beter) te kijken, maar ook omdat ik nog elke dag zelf mag kijken, denken en leren. Want ‘nothing is obvious and less is clear’
Elsbeth Pijnappels, educator FOTODOK
Meer weten: lees onze visie, bekijk ons aanbod workshops of neem contact op voor een samenwerking.
Leave a reply