In de tentoonstelling (No) Privacy is het project Behind the Blue Screen van Ruben Pater en Jaap van Heusden te zien. Korte video’s waarin mensen met een blauw masker op persoonlijke verhalen vertellen. Een project wat niet alleen FOTODOK opviel maar dat ook bij het aanstaande Nederlands Film Festival niet onopgemerkt bleef. FOTODOK’s Yasmijn van Stam bevroeg Ruben Pater over dit project en doet verslag.
Een Iraans plattelandsmeisje van ongeveer 18 jaar oud ligt op haar bed een verhaal te vertellen. Ze vertelt dat ze een vriendje had, maar een andere jongen op het internet vond haar ook leuk. Het meisje koos voor de nieuwe jongen. De twee gingen daten en de jongen was helemaal onder de indruk van haar korte strakke broek. Hij was streng islamitisch, als ze gingen trouwen moest zij wel een chador (een Iraans gewaad dat het hele lichaam behalve het gezicht bedekt) aan. Het meisje was bereid haar lichaam helemaal te bedekken voor hem, zo leuk vond ze hem.
Voor Ruben Pater is dit één van de interessantste verhalen. Het lijkt bijna paradoxaal. Hoe kan een jong meisje haar modieuze kleding opgeven voor een chador? We zouden dat in Nederland zien als tegenovergestelde culturen, maar voor haar is een date vinden op het internet, of een strakke broek dragen, niet radicaal anders dan het dragen van een chador.
Liquid journalism
Bovenstaand verhaal is één van de videoverhalen van Behind the Blue Screen. Het zijn video-selfies, persoonlijke verhalen opgenomen in Iran door middel van een app. Het project ontstond toen grafisch ontwerper Ruben Pater en filmmaker Jaap van Heusden deelnamen aan een masterclass van het Mediafonds met het thema liquid journalism. De grote vraag was: hoe kunnen nieuwe media bijdragen aan nieuwe manieren van journalistiek? Pater en van Heusden wilden al snel een project doen over journalistiek in landen waar veel censuur is. Zelf kende Pater een aantal Iraniërs in Nederland waar hij verhalen van hoorde, verhalen die hij nergens anders hoorde. Zo werd Iran een pilotland voor dit project. Er zitten daar immers niet veel correspondenten en de aanwezige correspondenten zijn vaak aan strenge regels gebonden.
Behind The Blue Screen – Trailer (EN) from behind the blue screen on Vimeo.
Verhalen smokkelen
De keuze om verhalen vast te leggen op het medium film was snel gemaakt. Verhalen in landen met censuur werden al wel via audio opgenomen maar bereikten zeker niet de nabijheid die Pater en Van Heusden zochten. De eerste optie was om verhalen op te nemen via de webcam. Deze verhalen zouden via het internet verstuurd moeten worden. Volgens hackers zou dit veel te veel gevaar opleveren. Al het internetverkeer van én uit Iran wordt streng door de overheid in de gaten gehouden, al helemaal wanneer de data naar een Nederlands IP-adres gaat. De vraag was: Hoe krijg je de verhalen zonder het gebruik van internet over de grens?
Het gebruik van een smartphone leek een logische en niet verdachte oplossing, veel Iraniërs hebben smartphones en er is veel reisverkeer heen en weer naar Europa. Dit leidde tot de ontwikkeling van een app om video-selfies te maken. Bij de filmopnames wordt een blauw masker over het gelaat geplaatst dat wel de emoties van de gefilmde persoon toont, maar de herkenbare gelaatstrekken bedekt. Het blauwe masker van de app is geinspireerd door de blauwe correctiestickers die in Iran worden gebruikt om censuur uit te oefenen. De makers gebruiken hiervoor dezelfde gezichtsherkenningssoftware die normaal wordt gebruikt voor het opsporen van mensen, maar de werking is hier andersom. Tegelijkertijd zorgt de app ervoor dat alle meta-data van de opnames verdwijnt, dus geen tijd- en plaatsbepalingen, of andere informatie die kan zorgen dat de bron wordt getraceerd. Deze bescherming van de privacy zorgt ervoor dat de verhalenvertellers vrijuit praten en heel persoonlijke verhalen vertellen.
Veiligheid
Veel mensen vragen zich of Pater en van Heusden niet bang zijn dat de identiteit van de verhalenvertellers alsnog wordt achterhaald. De Iraniërs op de video-selfies zijn echter goed geïnstrueerd en weten heel goed wat ze wel en niet kunnen vertellen. Daarnaast hebben ze zelf de keuze of ze een filmpje houden of weggooien. Binnenkort komen twee verhalen van homoseksuelen online, hun stemmen zijn op aanraden van de vertaler vervormd. Veiligheid staat hoog in het vaandel bij dit project.
Journalistiek of kunst
Behind The Blue Screen heeft journalistieke kanten, maar wordt als verhalenproject op het snijvlak van kunst en media gepresenteerd. In Iran krijgen kunstenaars namelijk iets meer ruimte dan journalisten, ook gaan deze verhalen niet per se over de actualiteit. De verhalen gaan onder andere over scheidingen, ontmoetingen tussen homoseksuelen of mishandeling. Gebeurtenissen van alledag. Ergens is het ook wel journalistiek, want het heeft een zekere nieuwswaarde ondanks dat de verhalen niet in de krant staan.
In meer landen
Ruben Pater zou het project graag in meer landen uitvoeren, op dit moment is dat helaas nog niet mogelijk. Het budget is momenteel te klein. Voornamelijk de vertaalkosten zijn erg duur. Als er een organisatie is, die het project in een ander land zou willen uitzetten, staan Pater en Van Heusden daar open voor. Uiteraard wordt de vorm van het middel dan aangepast aan het land en de daarbijbehorende restricties.
Censuur in Nederland
Pater benadrukt me net voor het einde van het gesprek nog dat wie denkt dat censuur en controle alleen in andere landen plaatsvindt, het mis heeft. In Nederland werd – midden in de zomervakantie- de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (WIV) ter internetconsultatie aangeboden door minister Plasterk. De AIVD kan met deze wet al onze e-mails en telefoongesprekken zonder toestemming monitoren. Zo zie je maar; de kans op censuur in ons vertrouwde kikkerlandje wordt zo ook steeds groter.
Meer weten over het project Behind the Blue Screen?:
Bekijk het project Behind the Blue Screen in de (No) Privacy tentoonstelling. De tentoonstelling is van 6 september t/m 25 oktober te zien bij FOTODOK.
Bezoek De Digital Story Telling competitie op woensdag 30 september en donderdag 1 oktober gepresenteerd door het Nederlands Film Festival. Een unieke kans om Behind The Blue Screen op het bioscoopscherm te zien. Journalist en presentator Jelle Brandt Corstius is op beide avonden de moderator. Hou vanaf 7 september de kaartverkoop op www.filmfestival.nl in de gaten!
Of bekijk de videoverhalen op decorrespondent.nl Vanaf 15 september komen er weer nieuwe verhalen online!
