Het recept voor een documentair verhaal
Blog door Dorien Hein | Foto: Dorien Hein
Twee maanden werkten leerlingen van X11 en studenten van het Grafisch Lyceum aan een eigen documentair fotoproject voor de jaarlijkse FOTODOK Scholieren Award. Drie professionele fotografen inspireerden de Utrechtse leerlingen met een lezing over hun connectie met het onderwerp familieverhalen. Ook was er een contactmiddag waarop leerlingen bij hen terecht konden voor tips en advies. Ik sprak fotograaf, Jaap Scheeren, over zijn ervaring en bijdrage aan het project. Waarom is het voor hem interessant om met scholieren te werken?
Scheeren fotografeert mensen en landschappen afgewisseld door objecten en dieren. ‘Speels’ en ‘intuïtief’ zijn kwalificaties die zijn werk kenmerken. Als fotograaf laat hij zich liever niet in een vakje wegzetten. Soms is zijn werk poëtisch dan weer documentair of maakt hij zijn beelden zelf. De vorm is afhankelijk van het verhaal dat hij wil brengen. “Ik ensceneer maar vanuit waar gebeurde situaties.”
Universele thema’s
Ons gesprek is op de jureringsdag. Maanden hebben in totaal 350 scholieren gewerkt aan een fotodocumentaire over hun familie. Onder begeleiding van professionals zoals Jaap Scheeren. Vandaag wordt de winnaar van de FOTODOK Scholieren Award geselecteerd. Het werk van de X11-leerlingen is net besproken. Tijdens de lunchpauze reflecteert hij: “Er zitten verrassend goeie dingen bij. Van dit werk hadden we nog niets gezien omdat X11-leerlingen zelf intensief begeleid zijn door hun docenten binnen het lesprogramma. Het werk dat ik gezien heb, is fris. Leerlingen hebben geëxperimenteerd. En tegelijk lijkt er niet veel veranderd te zijn in vergelijking met mijn jeugd. Dezelfde problemen komen terug: pesten, scheidingen van ouders, ziekte en de dood. Universele thema’s waar wij in mijn jeugd op dezelfde manier mee omgingen als de scholieren nu.”
Eigen familieverhaal
Scheeren vertelt over zijn eigen familieverhaal dat hij deelde met de leerlingen ter inspiratie. “Mijn ouders verhuisden van Nijmegen naar Vlissingen. Mijn oma stuurde -omdat mijn vader dat graag wou- wekelijks het lokale Nijmeegse sportnieuws. Altijd kwam er een persoonlijk noot mee. Verhalen van dingen die ze meemaakte in haar leven. Van de Marokkaanse schoonmaakster die geen koffie met haar kon drinken vanwege Ramadan tot een overval die mijn oma overkwam. Die brieven kreeg ik van mijn moeder en daar wilde ik wat mee doen; een herbeleving maken van mijn oma’s vaak geestige brieven. We gingen samen aan de slag en speelden de overval na met oma in de rol van overvaller. Ter plekke werden sjaals, schroevendraaiers uit de kast getrokken, want de overvaller zag er nogal amateuristisch uit volgens haar.” Hoe reageerde de scholieren op zijn verhalen en beelden? “Van hun docente hoorde ik dat ze mijn werk en mij nogal raar vonden. Dat vind ik weer raar,” lacht Scheeren. “Ik vertel een serieus verhaal altijd op een luchtige toon. Zo werk ik .”
“Ik hoop dat leerlingen door dit project ontdekken dat je je eigen blik en weirdness kunt inzetten om je verhaal te vertellen. Het mag best iets meer uit de hand lopen. Trek alle registers open; video, gifjes, schilderen, bewerken en kies het middel waarmee je je het beste kunt uiten. Zelf had ik de tijd om te groeien in het verhaal van mijn oma. De leerlingen van het fotoproject moesten in 2 maanden een onderwerp bedenken en volledig uitwerken.”
Scheerer inspireerde en adviseerde de scholieren bij het hete hangijzer, hoe bepaal je je onderwerp? “Je denkt vaak dat een onderwerp iets is dat heel belangrijk moet zijn. Er wordt veel gewicht gegeven aan wat je wil fotograferen. Mijn advies: start vanuit je eigen interesses. Met iets wat je opvalt- en probeer je gedachtegang te communiceren. Dan ben je er al. Loslaten en beginnen, eigenlijk heel logisch dus. Niet te veel bedenken wat je wil maken en het afschieten in je hoofd. Doen is het enige waardoor je tot een vorm komt. Als je beeldend werk maakt dan kun je niet de hele tijd blijven lullen, want dan moet je schrijver worden. Ga dingen maken, ga kijken en probeer de betekenissen te zien, dan vind je ze ook. Een beeldverhaal vertellen kun je absoluut leren. Via school of als autodidact. Je hoeft geen beelddenker van nature te zijn.”
Scheeren wordt teruggeroepen naar het jurybasement waar de selectie van de winnaars bepaald wordt. “Waar ik op let bij het jureren is of het me raakt of ik het spannend vind om naar te kijken. Doet het iets met je verbeelding? En belangrijk vind ik of het verhaal zuiver verteld wordt. Klopt het beeld met wat de maker wil vertellen.”
Wie de winnaars zijn van de FOTODOK Scholieren Award en met welk resultaat, kunt u zelf vanaf 28 april bekijken op het plein voor Het Utrechts Archief en Cafe Rechtbank in Utrecht.
