Donderdag 29 november ging de eerste editie van een nieuwe serie Taferelen van start. Alweer de derde tentoonstelling waarin we op donderdagavond verdieping boden op sub-thema’s van de tentoonstelling. Inmiddels voelde het voor ons, team FOTODOK, als een vertrouwde formule waarvan we opnieuw de draad oppakten. Een rondleiding door de tentoonstelling, altijd verrassend (en verrukkelijk) eten van SYR en betrokken en bevlogen publiek. Wellicht bovenal de lezingen van een theoreticus/ervaringsdeskundige en een kunstenaar die regelmatig veel herkenningspunten zagen in elkaars werk; een dankbare uitwisseling. Ondanks het vertrouwde gevoel dat deze avond – in ieder geval bij mij – opriep, wist ik ook dat er nog talloze ideeën voor thema’s in ieders hoofd ronddwaalden. Genoeg ideeën om de komende serie Taferelen en nog vele vervolgavonden te vullen.
Voor deze eerste editie tijdens de tentoonstelling Who’s in Control? – een tentoonstelling waarin verborgen machtsstructuren in onze samenleving zichtbaar en inzichtelijk gemaakt worden – stond de avond in het teken van macht in de financiële wereld. Waarop is ons huidige financiële systeem gebaseerd en hoe werkt het nu mensen steeds minder met tastbaar geld betalen en beslissingen steeds meer door digitaal gestuurde systemen genomen worden? Vanavond bood ons een hoop nieuwe inzichten dankzij een presentatie over het project Where the Money is Made van Eline Benjaminsen –onderdeel van de tentoonstelling– en het verhaal van Martijn van der Linden, Promovendus aan de TU Delft en lector New Finance aan de Haagse Hogeschool.
Na een rondleiding door de tentoonstelling, trapte Rob Wetzer – curator bij FOTODOK en artistiek brein achter Who’s in Control? – de avond af met een presentatie over het werk van Eline Benjaminsen. Where the Money is Made richt zich op het zichtbaar maken van wat tegenwoordig 70% van onze beurshandel is: High Frequency Trading. Deze geautomatiseerde en door algoritmen beïnvloede beurshandel gaat razendsnel en is volledig afhankelijk van goede software en snelle dataverbindingen. Eerst geld investeren lijkt een voorwaarde voor toegang tot deze vliegensvlugge geldwereld: hoe meer geld je kunt besteden aan dure hardware en software, hoe meer geld je daar vervolgens ook mee kunt verdienen. Zo zijn we steeds verder overgestapt naar een beurshandel die niet ‘face-to-face’ gevoerd wordt, maar steeds meer ‘computer-to-computer’. Waar de beurshandel steeds abstracter en onzichtbaarder voor ons wordt, brengt Benjaminsen dit in kaart. Ze gaat in Where the Money is Made op zoek naar de fysieke sporen van deze dataroutes, wat leidt tot beelden van alledaagse landschappen die tegelijkertijd ook de zendmasten en ontvangers bevatten via waar al dit kostbare dataverkeer gaat. Juist door het contrast tussen deze alledaagsheid en de complexiteit van het onderwerp: treedt er een vervreemdend effect op. Deze vervreemding zet aan tot denken: tot waar hebben we nog grip om de wereld om ons heen?
Waar Eline Benjaminsen de digitaliserende beurshandel in beeld probeert te vatten, is vanuit de wetenschap Martijn van der Linden bezig met een promotieonderzoek naar de relatie tussen ons huidige financiële systeem en technologische ontwikkelingen. Hoe functioneert ons financiële systeem nu en op welke manier kunnen digitale innovaties worden ingezet om dit systeem beter en stabieler te maken? In een presentatie die normaal gesproken goed is voor anderhalf uur college, licht Martijn stap voor stap de gelaagdheid van ons financiële systeem toe. Regelmatig stelt iemand uit het publiek een aanvullende of kritische vraag: ook deze avond is het publiek weer volop betrokken in het onderwerp dat we aansnijden.
Twee woorden blijven na beide presentaties in mijn hoofd hangen: vertrouwen en regelgeving. Volgens Martijn van der Linden is ons huidige economische systeem in belangrijke mate afhankelijk van het vertrouwen dat wij er als samenleving in hebben. Dit vertrouwen wordt door ons in stand gehouden: ‘als veel mensen iets zeggen, dan wordt dat waar’, is één van Martijns uitspraken deze avond. Nu geld steeds meer einddoel in plaats van middel is en mensen liever eerst geld uitgeven en dat later terugbetalen, is dat vertrouwen in ons systeem belangrijker dan ooit. Bizar eigenlijk dat zo’n belangrijke drijfveer in ons bestaan afhankelijk is van zoiets ambivalents als vertrouwen. En precies daar komt een uitermate complexe regelgeving om de hoek kijken. Om risico’s in te kaderen en ons vertrouwen te kunnen ondersteunen, moet de financiële sector aan talloze eisen en regels voldoen. Regels die zodanig complex zijn en snel veranderen, dat dit vervolgens bijna niet bij te houden is, aldus van der Linden. Tegelijkertijd lijkt het proces van regelgeving ook soms achter de feiten aan te lopen, zo blijkt uit Where the Money is Made. De snelheid van de ontwikkelingen in High Frequency Trading zijn moeilijk bij te benen op het niveau van regelgeving. Het gevolg is dat besluiten en gedragingen op deze data-afhankelijke beurs allemaal nog legaal zijn, puur omdat er nog geen regels zijn die het illegaal maken.
Zo kom ik na alle informatie aan het eind van de avond uit op een op vertrouwen gebaseerd systeem waarin regels op het ene vlak té complex en op een ander vlak niet toereikend genoeg zijn. En op welke manier de toekomst van ons financiële systeem – met de belangrijke rol van High Frequency Trading – gebaat is bij vertrouwen? Op dit moment gedijt het naar mijn idee met name nog op onwetendheid. Reden te meer dus om kritisch te kijken naar ons financieel systeem en naar innovaties te zoeken die dit systeem op een betere manier van stabiliteit kunnen voorzien. En als ik me baseer op de betrokken reacties van het publiek, heeft deze Taferelen editie daarin een eerste verandering teweeggebracht!
– Door Puck Barendrecht
Beeld: Eline Benjaminsen – Where the Money is Made
