What’s your story? #3 – een verhaal in beelden

Wat zeggen beelden vandaag de dag nog, als je eindeloos kunt scrollen en de keuzes waarnaar je kijkt overweldigend zijn? De verschuiving van het geschreven woord naar (bewegend) beeld is al tijdenlang in volle gang, maar het onderwijs beweegt daar nog niet genoeg in mee. Wij ((Paul Hageman van het Grafisch Lyceum Utrecht en Elsbeth Pijnappels van FOTODOK) zagen dat hier kansen liggen. Vanuit de urgentie voor meer aandacht voor beeldeducatie, kritisch leren kijken en vaardigheden in het vertellen van verhalen werken we aan een leerlijn waarin visuele geletterdheid, ideevorming en storytelling een plek krijgt. Kijk via deze blogs met ons mee achter de schermen en in de school. Dit project realiseren we met genereuze ondersteuning van Fonds 21.

door Elsbeth Pijnappels – educator FOTODOK

De kracht van een goed verhaal kunnen vertellen, of dat nu in woord, beeld of een ontwerp is, kan van doorslaggevend belang zijn bij toekomstige opdrachtgevers of het oplossen van een probleemstelling. Goed kunnen vertellen in brede zin, beargumenteren waarom je bepaalde keuzes maakt, maar ook met een kritische blik jezelf, je werk, en de wereld om je heen bekijken zijn essentiële vaardigheden van de toekomst net zoals overtuigingskracht, zelfvertrouwen en onderscheidend zijn. In onze leerlijn willen we studenten deze vaardigheden laten ontwikkelen en hen de mogelijkheid bieden tot experiment binnen de brede context van kunst en cultuur.

In periode 1 trapten we af met het ontwikkelen van kritische kijkvaardigheden, onderzochten de verhalende kracht van beeld en sloten de eerste periode van onze leerlijn in wording af met een inspirerende lezing van Martijn van de Griendt. In periode 2 zoeken we nog sterker de koppeling tussen taal en beeld, want hoe kun je taal op zichzelf beeldend maken? We selecteerden een aantal tekstfragmenten waarin een beweging wordt verwoord en gaven de studenten de opdracht deze te verwerken in een stopmotion waarin ze de tekst niet alleen verhalend maar ook op typografisch niveau verbeeldden.

Van krabbel tot film
De meest simpele manier om zelf een stop motion maken is analoog: een flipboekje. Een boekje, gemaakt van kleine losse blaadjes met op elke bladzijde een tekening die steeds een klein beetje verandert. Als je vervolgens de bladzijden snel doorbladert, lijkt de tekening in beweging te komen. Dus om te ontdekken hoe nauwkeurig je moet werken voor een stop motion was het flipboekje een goede vingeroefening. Het uitgangspunt: bedenk een situatie waarin iets beweegt of groeit.

Naast nadenken en ervaren hoe je met opeenvolgende beelden een vloeiende beweging maakt moesten de studenten ook nadenken over het kleine verhaal wat ze wilden vertellen, wat stel je centraal, wat beweegt waar naartoe en hoe verbeeld je dit zo eenvoudig en duidelijk mogelijk?

Beeld: studenten aan het werk met flipboekjes (links) en in de studio met stop motion (rechts).

Vanuit daar maakten we de stap naar de stop motion film. Een stop motion is eigenlijk niets meer dan een film bestaande uit heel veel losse foto’s, die snel na elkaar worden afgespeeld. Stop-motion is één van de oudste special effects in de filmindustrie. Ouderwets kan je stop motion overigens niet noemen. Dankzij digitale camera’s, smartphones, internet, YouTube én heel wat creatieve en kunstzinnige breinen (met veel tijd!) leeft stop motion meer dan ooit.

Beeld: Mubridges beroemde ‘Horse in Motion uit 1878 (links) en Paul van Ostaijens bekende visuele gedicht (1921).

Inspiratie
Zo zagen we Eadweard Muybridge (1830 – 1904), die in de zomer van 1878 een fotoserie van de merrie Sallie Gardner in volle galop maakte en daarmee aantoonde dat een paard van de grond loskomt in galop én daarmee tevens de eerste stopmotion van 24 beelden creëerde. De beroemde animator PES, die met zijn stop motion Fresh Guacamole, waarin alles van klei is gemaakt en geluid een hoofdrol speelt, in 2013 een Academy Award voor beste animatiefilm binnensleepte. Zijn stop-motions behoren tot de best bekeken animatiefilms op het web. Ook analyseerden we de tijdrovende stopmotion Deadline die gemaakt is met 6000 post-its, in drie maanden minutieus werd gepland en die vier dagen non stop fotograferen kostte.

Om de kracht van typografie zichtbaar te maken bekeken we vervolgens het werk van Roy Liechtenstein en concrete, visuele poëzie zoals van Paul van Ostaijen ter inspiratie. Eenmaal zelf aan de slag raakten de studenten zo enthousiast dat ze in plaats van de geplande twee weken uiteindelijk vijf weken toegewijd en geïnspireerd werkten aan hun filmpjes. Er werd typografisch onderzoek gedaan, storyboards geschetst, props gemaakt en ijverig gefotografeerd en gemonteerd zowel in beeld als audio.

Beeld: studenten aan het werk met storyboard en typografie.

Verbeelding als uitdaging
Uit onderzoek blijkt dat studenten die zelf beeldende verhalen maken, vaker sterkere communicatie vaardigheden ontwikkelen omdat ze zichzelf trainen in het organiseren van ideeën, het stellen van vragen, het uiten van meningen en het creëren van verhaallijnen. Daarnaast draagt het bij aan het ontwikkelen van vaardigheden om het juiste verhaal voor het juiste publiek te maken en het presenteren van ideeën en kennis op een individuele, onderscheidende en betekenisvolle manier. De praktijk leert ons dat hierin ook de grootste uitdaging ligt. De kern van een tekst of verhaal duidelijk krijgen en vanuit daar op visueel onderzoek uitgaan is een belangrijke, maar vaak ook nog moeilijke eerste stap. En dat is precies waarom we deze leerlijn ontwikkelen en waar we als onderwijsmakers ervaren waar de aandacht moet liggen om de studenten op weg te helpen met deze belangrijke vaardigheid.